Την Πρωτοχρονιά, σε κάθε σπίτι κόβεται η βασιλόπιτα. Είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, το οποίο σε μεγάλες εορταστικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στους θεούς. Τέτοιες γιορτές ήταν τα Θεσμοφόρια ή τα Κρόνια (γιορτή του Κρόνου).
Στα Σατουρνάλια της Ρώμης έφτιαχναν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έβαζαν νομίσματα. Τυχερός ήταν αυτός που στο κομμάτι έπεφτε το νόμισμα.
Η Ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο αυτό με τη βασιλόπιτα. Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας κόβουν τη βασιλόπιτα αμέσως μετά την αλλαγή του χρόνου, ενώ σε μερικές περιοχές κόβεται το μεσημέρι στο τραπέζι μετά το φαγητό.
Επίσης, για τη βασιλόπιτα υπάρχει μια ιστορία από τον 4 αιώνα μ.Χ.
Στην Καισάρεια της Μικράς Ασίας, πρεσβύτερος των Χριστιανών της περιοχής ήταν ο Μέγας Βασίλειος. Την ίδια εποχή αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Ιουλιανός ο Παραβάτης.
Σε μια εκστρατεία του κατά των Περσών πέρασε από την Καισάρεια. Έγινε δεκτός από τον Μέγα Βασίλειο, ο οποίος του πρόσφερες τρία κριθαρένια ψωμιά, γιατί οι κάτοικοι της περιοχής ήταν πολύ φτωχοί. Θυμωμένος ο Ιουλιανός, ο οποίος περίμενε για δώρο χρυσάφι, μετά την αναχώρησή του έστειλε για ανταπόδοση τρεις μπάλες σανό. Ο μέγας Βασίλειος του απάντησε: ” Εμείς σας προσφέραμε αυτό που έχουμε και τρώμε, το ίδιο έκανες κι εσύ.” Ο Ιουλιανός θύμωσε πολύ με την απάντηση και ορκίστηκε να καταστρέψει την Καισάρεια, όταν επιστρέψει. Όταν έμαθε ο Μέγας Βασίλειος ότι ο Ιουλιανός επιστρέφει για να καταστρέψει το ποίμνιο του, κάλεσε όλους τους πιστούς να προσφέρουν ό,τι πολύτιμο έχουν. Έπρεπε να το δώσουν στον Ιουλιανό, ώστε να κατευνάσουν το θυμό του. Όμως, ο Ιουλιανός καταστράφηκε κατά της επιστροφή του προς την Καισάρεια.
Αφού ο κίνδυνος εξέλειπε τα πολύτιμα αντικείμενα έπρεπε να επιστραφούν και για να μην μπουν στον πειρασμό οι πολίτες να πάρουν κάτι , που δεν τους ανήκε, ο Μέγας Βασίλειος έδωσε εντολή να ζυμωθούν μικρές πίτες και μέσα σε αυτές να τοποθετηθούν τα πολύτιμα αντικείμενα ένα- ένα. Οι πίτες μοιράστηκαν στους πιστούς και ως εκ θαύματος ο καθένας βρήκε μέσα στην πίτα ο,τι είχε προσφέρει.