Επιδημίες

Επιδημία: Διάδοση συγκεκριμένης μολυσματικής νόσου με μεγάλο αριθμό ατόμων μιας περιοχής.

Ενδημία: Νόσος συχνά λοιμώδης που εμφανίζεται μόνιμα σε συγκεκριμένη περιοχή υπό μορφήν είτε σποραδικών περιστατικών είτε και επιδημίας.

Πανδημία: Η επιδημία που εξαπλώνεται πολύ γρήγορα και προσβάλλει ολόκληρο τον πληθυσμό μιας συγκεκριμένης περιοχής (ακόμη και τα ζώα). (Λεξικό Ν. Ελληνικής Γ. Μπαμπινιώτη).

Οι επιδημίες, κυρίως λοιμωδών νόσων μεταδίδονται από άτομο σε άτομο αμέσως ή εμμέσως (π.χ. με έντομα) ή με ιούς που μεταδίδονται από ρεύματα αέρος.

Οι μεγαλύτερες μέχρι τώρα επιδημίες πανούκλας, χολέρας, γρίπης, έμπολα και άλλες καταλήγουν σε υποχώρηση αφ’ ενός γιατί οι άνθρωποι βαθμηδόν αποκτούν ανοσία ή γιατί τα παθογόνα μικρόβια χάνουν σιγά-σιγά την τοξικότητά τους. Σ’ αυτό βοηθούν οι εμβολιασμοί στη σύγχρονη εποχή.

Για να προκληθεί επιδημία χρειάζονται:

  1. Το παθογόνο αίτιο (συχνά ένας μικροοργανισμός).
  2. Η μόλυνση.
  3. Το μέσον με το οποίο θα μεταδοθεί από άτομο σε άτομο. Η μόλυνση πολλών ατόμων μπορεί να γίνει άμεσα (με επαφή) και έμμεσα (με τον αέρα, τα έντομα, την τροφή και το νερό).

Ένα λοιμώδες νόσημα μπορεί να είναι σε μία περιοχή ενδημικό, ενώ σε άλλη επιδημικό.

Η επιστήμη που μελετά τους παράγοντες αυτούς είναι η επιδημιολογία. Χρησιμοποιεί στατιστικές για τη διαπίστωση των σχέσεων ποσοτικών ή ποιοτικών μεταξύ των διαφόρων παραγόντων προσεκτικά, γιατί μπορεί να γίνουν λάθη π.χ. παλαιότερα είχε γίνει η διαπίστωση πως η σχιζοφρένεια είναι συχνότερη στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Αυτό έγινε γιατί ο φτωχός θα κατέληγε σ’ ένα δημόσιο ίδρυμα, ενώ ο πλουσιότερος θα μπορούσε να καλυφθεί μ’ ένα ταξίδι ή απλά να θεωρηθεί εκκεντρικός.

Μέτρα προφύλαξης από τα λοιμώδη νοσήματα: Η απομόνωση, η απολύμανση και ο περιοδικός έλεγχος του πληθυσμού με εργαστηριακές εξετάσεις. Μερικές από τις επιδημικές αρρώστιες είναι:

  1. λοιμώδης ηπατίτιδα
  2. επιδημική μηνιγγίτιδα
  3. γρίπη
  4. πανώλη
  5. χολέρα
  6. διφθερίτιδα

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς και Εγκυκλοπαίδεια Επιστήμη και Ζωή

Η ιστορία έχει καταγράψει πολλές επιδημίες που στοίχισαν τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους.

Ο Θουκυδίδης (Β 48-53) αναφέρει το λοιμό που έπεσε στην Αθήνα κατά το β΄ έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου (430 π.Χ.) και είχε πολλά θύματα. Η αρρώστια ήταν μάλλον τυφοειδής πυρετός. Διήρκεσε 2 χρόνια (430 και 429) και ύστερα από διακοπή ενός έτους επανήλθε κατά τα έτη 427-426. Είχε 30.000 θύματα.                                                                                                                                              Πηγή: Ι. Παπασταύρου, Αρχαία Ιστορία

Ο ιστορικός περιγράφει τα συμπτώματα της αρρώστιας, τις αιτίες που την προκάλεσαν και τις συνέπειες στην συμπεριφορά των πολιτών. Αυτοί αποφάσιζαν να χαρούν τη ζωή τους και δεν τους σταματούσαν ηθικές αναστολές. Δεν τους συγκρατούσε ούτε ο φόβος του νόμου ή των Θεών.

Από τους Ρωμαίους συγγραφείς μαθαίνουμε πως μεγάλες επιδημίες σάρωσαν την κεντρική Ιταλία το 23 π.Χ., το 65 μ.Χ., το 79 μ.Χ. και το 166 μ.Χ.

Κάποιοι προσπαθούσαν να σταματήσουν τις επιδημίες με τη μαγεία και τα αναθήματα που πρόσφεραν στους Θεούς. Όμως από τον 1ο αι. π.Χ. άρχισαν να καταφεύγουν στην ιατρική.
                                                                                                                                      Πηγή: Will Durant, τόμος 3, σελ. 365

Αιώνες προ Χριστού η ευλογιά είχε πολλά θύματα στην Κίνα και στις Ινδίες και ήδη εκεί εφάρμοζαν τη μέθοδο του Δαμαλισμού όπως φαίνεται από ένα κείμενο του 550 μ.Χ. που αποδίδεται στον Δχανβαντάρι. Στην Ευρώπη ο δαμαλισμός έγινε γνωστός τον 18ο αιώνα.
                                                                                                                                     Πηγή: Will Durant, τόμος Α, σελ. 544

Η ευλογιά μεταφέρθηκε από την Ασία στην Ευρώπη τον 6ο μ.Χ. αι. από τους Σαρακηνούς. Στις αρχές του 18ου αιώνα, πέθαινε από την αρρώστια ένας στους 10 και ο Λουδοβίκος ΙΕ΄ πέθανε από αυτήν.
Τελευταίες επιδημίες στην Γαλλία ήταν το 1955 και στην Ελλάδα το 1914 και 1922.                                                                                                                                                                               Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς

Στην καταπολέμηση της αρρώστιας συντέλεσε η συνήθεια των γυναικών της Ανατολής να εμβολιάζουν τα παιδιά τους με μικρόβια που έπαιρναν από άρρωστα άτομα. Αυτό εφάρμοσε στο γιο της και μια Αγγλίδα, η Λαίδη Μαίρη Ουόρτλεϊ Μόνταγκιου που ο άντρας της διορίστηκε πρεσβευτής της Αγγλίας στην τουρκική αυλή το 1716 και εκείνη τον ακολούθησε.
Τελικά το εμβόλιο της ευλογιάς ανακαλύφθηκε από τον Εδουάρδο Τζένερ το 1796.
                                                                                            Πηγή: περιοδικό Ιστορία, Σεπτέμβριος 1978, Christina Maz

Άλλη επιδημική ασθένεια η γρίπη. Ιστορικά διαπιστώθηκε για πρώτη φορά τον 10ο αι. μ.Χ. (927 μ.Χ.) στη Γαλατία και Γερμανία.

Άλλες επιδημίες αναφέρονται στην Γαλλία:

  1. Το 1105 σε ολόκληρη τη Δύση.
  2. Το 1387, που στην Γαλλία σώθηκε μόνο το 1/10 του πληθυσμού.
  3. Το 1414, που κράτησε 3 εβδομάδες στο Παρίσι και αρρώστησαν πάνω από 100.000 άτομα, αλλά δεν πέθαναν.
  4. Το 1427 νέα επιδημία στο Παρίσι, κράτησε 2 εβδομάδες.
  5. Νέα επιδημία το 1510, άλλη το 1580. Αρρώστησαν ο βασιλιάς Ερρίκος Γ΄ και ο δούκας του Γκιζ.
  6. Νέα επιδημία το 1610, άλλη το 1657. Οι άνθρωποι συνήθισαν τόσο την αρρώστια που την ονόμασαν «ασθένεια της μόδας». Πίστευαν ότι όποιος είχε γρίπη δεν κινδύνευε από πανούκλα! Αρρώστησαν τόσοι πολλοί που εξαντλήθηκαν τα αντιβηχικά στα φαρμακεία.
  7. Η επιδημία του 1733 κράτησε 5 χρόνια και πέθαναν πολλοί ασθενικοί και υπερήλικες. Υπολόγισαν πως στο Παρίσι ασθένησαν 200.000. Ο Λουδοβίκος ΙΕ΄ που επιδίωξε να προσβληθεί απ’ αυτήν την ονόμασε «η τρελούτσικη». Στο Λονδίνο ασθένησαν 30.000 άτομα. Ο Βολταίρος προσβλήθηκε από την ασθένεια (το 1743). Το όνομά της το πήρε η ασθένεια από το γαλλικό agripé = αρπάζω.
  8. Άλλη επιδημία το 1776, άλλη το 1780, άλλη το 1781 (οπότε ονομάστηκε αγγλικός ιδρωπυρετός).
  9. Νέο κύμα της επιδημίας ήρθε το 1782 από τη Ρωσία και την ονόμασαν «η κοκέτα του Βορρά». Η επιδημία επεκτάθηκε και στην Αγγλία όπου αρρώστησαν άλογα και σκυλιά.
  10. Νέα επιδημία του 1792 προσέβαλε τους φυλακισμένους Λουδοβίκο 16ο , τη Μαρία Αντουανέτα και την αδελφή της Μαντάμ Ελιζαμπέτ.
  11. Άλλη επιδρομή της ασθένειας το 1802-1803 οπότε πέθαναν πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και του θεάτρου. Λέγεται πως οι νεκροί ήταν τόσο πολλοί ώστε περνούσαν 3-4 ημέρες για να τους μαζέψουν. Η αρρώστια προτιμούσε τους νέους.
  12. Το 1817 και το 1837 σημειώθηκαν δύο επιδημίες κατά τις οποίες το Παρίσι έγινε ένα απέραντο νοσοκομείο.

Διάφορα μέσα θεραπείας είχαν προταθεί όπως απόλυτη αποχή από κρασί, αφαιμάξεις, καθαρτικά, πολύ φαγητό, αφεψήματα. Η αρρώστια εξακολουθεί να βασανίζει κάθε χειμώνα.
                                                                  Πηγή: περιοδικό Ιστορία, τεύχος 68, Φεβρουάριος 1974 Jacques Janssens

Χολέρα: Λοιμώδης και επιδημική νόσος, ενδημική στην Ινδία από την αρχαιότητα, έφτασε και στην Ευρώπη.

Πολλές επιδημίες:

  1. Το 1832 πέθαναν στο Παρίσι 18.400 άνθρωποι και επεκτάθηκε σε όλη την Ευρώπη.
  2. Άλλες επιδημίες παρουσιάστηκαν το: 1848, 1851, 1865, 1884, 1892. Η επιδημία μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1854 από Γάλλους ναύτες της Κατοχής.
  3. Η Αφρική προσεβλήθη τα έτη 1832, 1848, 1865. Η Βόρεια Αμερική και η Κεντρική προσβλήθηκαν (1832 και 1892).
  4. Από το 1923 έχει εξαφανισθεί σε Δυτική Ευρώπη, Αμερική, Αφρική (εκτός από την περιοχή του Νείλου). Μένει στις Ινδίες, Πακιστάν, Βιρμανία, Ν.Α. Ασία, Κίνα, Συρία, Ιράν, Αφγανιστάν, Ιαπωνία, Ινδονησία.                                                                                                                                  Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς

1. Πανούκλα (πᾶς + ὄλλυμι = χάνεται καθένας, όλοι): Οξεία λοιμώδης νόσος. Ίσως ήταν η αρρώστια των Φιλισταίων που αποδεκάτισε τους πληθυσμούς της Μ. Ασίας και της Ανατολικής Μεσογείου το 1400 π.Χ. Σίγουρα όμως ήταν αυτή η αρρώστια που εκδηλώθηκε το 542 μ.Χ. και έπληξε τη Βόρεια Αφρική, την Παλαιστίνη, τη Συρία, την Κωνσταντινούπολη, την Ιταλία και τη Γαλατία.

2. Άλλη πανδημία αναφέρεται ότι εκδηλώθηκε από το 1346 έως το 1353 (μαύρος θάνατος). Προήλθε από τις Ινδίες και δια της Μ. Ασίας πέρασε στις χώρες της Μεσογείου και έφθασε στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Πολωνία. Θανάτωσε 25.000.000 ανθρώπους στην Ευρώπη και 23.000.000 στην Ασία. Μετά τη β΄  πανδημία έμεινε ενδημική στην Ευρώπη για πολλούς αιώνες.

3. Η πανώλη του 1466 εκδηλώθηκε στη Θεσσαλία. Ερήμωσε τη Μακεδονία και τη Θράκη και προκαλούσε 600 θανάτους κάθε μέρα στην Κωνσταντινούπολη. Διατηρήθηκε ενδημική για πολλά χρόνια.

4. Το 1478 παρουσιάστηκε στη Δυτική Ευρώπη (Βενετία).

5. Επανεμφανίστηκε το 16ο αιώνα. ο πληθυσμός του Μιλάνου από 250.000 μειώθηκε σε 60.000. Η Βενετία χάρη σε υγειονομικούς σταθμούς είχε πιο ήπια κρούσματα.

6. Τον 17ο αιώνα προκάλεσε πολλούς θανάτους στο Λονδίνο (1655).

7. Το 1720 έπληξε τη Μασσαλία και επεκτάθηκε στην Αίγυπτο, Συρία, Αραβία όπου παρέμεινε ενδημική.

8. Το 1894-1912 έξι (6) ενδημικές εστίες στην Ινδία, πέθαναν 11.000.000 άτομα. Η νόσος επεκτάθηκε στην Κίνα και στις Δ. Ηνωμένες Πολιτείες, Β. Αφρική, Πορτογαλία.
                                                                                                                             Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς

Οι επιδημίες έγιναν έμπνευση και για τη δημιουργία λογοτεχνημάτων.

Ο Βοκάκιος εμπνεύστηκε το έργο του Δεκαήμερο από την επιδημία πανώλης το 1348 που έπληξε τη Φλωρεντία και επεκτάθηκε σ’ όλη την Ευρώπη. Ξεκινώντας από την Ασία μεταφέρθηκε με τους ποντικούς των πλοίων στην Αραβία, το Βυζάντιο, τη Ρωσία, την Ιταλία, τη Γαλλία. Πέθανε ο μισός πληθυσμός της Ιταλίας. Ο Βοκάκιος υπολογίζει τους νεκρούς στη Φλωρεντία σε 100.000.

Στο Δεκαήμερο ο συγγραφέας περιγράφει την απόφαση 7 νεαρών κυρίων από 18-28 ετών, ευγενικών οικογενειών να εγκαταλείψουν την πόλη εξαιτίας της πανώλης και να μείνουν σε μια εξοχική έπαυλη όλες μαζί, παίρνουν ως συνοδούς 3 ευγενείς νέους. Έχουν συμφωνήσει ότι ο καθένας τους θα διηγηθεί από μια ιστορία για 10 ημέρες που θα μείνουν στην εξοχή. Το Δεκαήμερο είναι ένα από τα πιο αξιόλογα ντοκουμέντα της ανθρώπινης σκέψης. Σ’ αυτό βρίσκουμε τα πιο ισχυρά στοιχεία της πολεμικής εναντίον όλων των ιδεών του Μεσαίωνα.
                                                                                                                                                    Πηγή: Βοκάκιος, Δεκαήμερο

Άλλο έργο εμπνευσμένο επίσης από επιδημία πανώλης είναι «Η Πανούκλα» (1947) του Αλμπέρ Καμύ. Εκεί ο συγγραφέας περιγράφει την επιδημία στην πόλη Οράν της Αλγερίας και την παθητική συμπεριφορά των ανθρώπων, καθώς και τις αντιδράσεις προσώπων καθαρά εξατομικευμένων.

Κείμενα, Επιμέλεια: Αγγελίνα Βαρβάκη – Μαλεγιαννάκη

ΧΕΝ Αθηνών